İSİMLERİN  CİNSİYET  HALLERİ

 

 

Cinsiyet, Arnavutça için önemli bir gramer kategorisidir. Bu kategoriye göre Arnavutça isimler eril, dişil ve kısır olarak sınıflandırılır ve cinsiyete bağlılıkları tanımlanır:

- kökün bitiş sesiyle, belirsiz ve belirli tekil formun durum sonları ile;

 - söz dizimsel olarak bağımlı öğelerin (belirleyiciler, sıfatlar, zamirler vb.) uyum özellikleri aracılığıyla.

 

Ancak Arnavutça'da bağımlı öğeleri özel bir uyuma sahip olan büyük bir tekil eril isimler grubu vardır:

bu unsurların eril formları tekil ve dişil formları çoğuldur.

 

 Bu isim grubu, çoğul ekleriyle tanımlanabilir:

belirsiz yalın  halinin çoğul biçiminde -e ve -ra sonlarına sahip cansız eril isimlerdir. Bazen Arnavutca'da bu olgu,Romence, italyanca, Slovakça, Çekçe, modern Yunanca vb. Gibi çeşitli Hint-Avrupa dillerinde ortaya çıktığı gibi  tekildeki belirli bir isim sınıfının eril olarak göründüğü yerde, çoğulda dişil olana geçer.

 

Arnavutça dilinde cinsiyet kategorisi

Cinsiyet, Arnavutça'daki isimler için en karakteristik gramer özelliklerinden biridir ve ismin içsel bir özelliğidir. Bu dilbilgisel özelliğin belirteçleri vardır, ancak bunlar her zaman Arnavutça'daki isimlerin cinsiyetini belirlemeye hizmet etmezler. Arnavut dilinin tüm isimleri cinsiyet özelliğine sahiptir. Çoğu isim eril veya dişildir; sadece bir avuç isim nötr dür. Arnavutça'daki bir ismin cinsiyeti, hem tekil hem de çoğul olarak her iki sayıda da görünür. Genellikle cinsiyetleri, belirli tekil formun sonları veya bitiş sesleri ile belirlenebilir.

 

 

a. Arnavutça dilindeki isimler, yalın halinin sonuna göre tekil ve kesin biçimde üç cinsiyette gruplandırılır:

 

1.Çekim sırasında -i veya -u ile biten eril isimler:

libr-i (kitap),

tur-i (kurşun kalem),

det-i (deniz),

ballkon-i (balkon),

 shok-u (arkadaş),

mi-u (fare),

arı-u (ayı),

vb.

 

 

2.Belirli tekil olarak çekim sırasında -a veya -ja sonlarıyla görünen dişil isimler:

pem-a (ağaç),

kodr-a (tepe),

der-a (kapı),

kumbull-a (erik),

anij-a (gemi),

 pallto-ja (ceket),

radyo-ja (radyo)

vb.

 

 

3.Nötr Kelimeler

Arnavutça cinsiyetsiz isimler, yani genellikle erkek veya dişi varlıkları içermeyen bir cinsiyet kategorisidir

afërt  (yakın)

bisturi (neşter)

çirak (çırak)

dalë (dış)

delfin (yunus)

dua(sevmek)

vb.

 

 

b. İsmin cinsiyetini ayırt etmek için Arnavutça'da kökün bitiş sesleri de kullanılır:

 

Eril isimler ünsüzlerle biter:

kungull (erik),                        pallat (saray),                                    dollap (gardırop),     

oborr (avlu),                          pastrues (temizleyici),                      lëshues (ihraççı),

 

bazı isimler vurgusuz bir sesli harfle biter:

kalë (at),                     burrë (adam),                        dhallë (ayran),                       ujë (su) vb.;

 

bazıları vurgulu bir sesli harfle veya bir grup sesli harfle:

 mi (fare),                   mulli (değirmen),      thua (pençe),            sy (okunuşu sü) (göz) vb.

 

 

Dişil isimler biter: vurgusuz sesli harfle :

dorë (el),                    kafshë (hayvan),                    kopsë (düğme),                     lojë(oyun), pjatë (plaka),                       shpinë (arka) vb.

 

aksanlı sesli harflerle

miqësi (arkadaşlık),              kënaqësi (zevk),                    liri (özgürlük),

shami (mendil),                     pallto (palto) vb.

 

Eril	Dişil
student mjek nxënës mësues	studente mjeke nxënëse mësuese	Öğrenci Doktor Öğrenci Öğretmen

 

 

 

ERİL  İSİMLER   * (sonu sessiz harf ile biten isimler) * (Sonu –a ve –i ile biten isimler)              * (sonu -ë ile biten nadir isimler)
Belirsiz	Belirli ek  - i		Belirsiz	Belirli Ek  - u
Sokol Agim qen kompjuter mendim fustan kalendar dollap laps vesh mur burrë vëlla	Sokoli Agimi qeni kompjuteri mendimi fustani kalendari dollapi lapsi veshi muri burri vëllai	Sokol Agim Köpek Bilgisayar Fikir Elbise Takvim Dolap Kalem Kulak Duvar Adam Erkek kardeş	Besnik mjek peshk pleh muze bari veri ari mi llastik zog	Besniku mjeku peshku plehu muzeu bariu veriu ariu miu llastiku zogu	Besnik Doktor Balık Gübre Müze Çoban Kuzey Ayı Fare Lastik Kuş

 

 

DİŞİL  İSİMLER   *(sonu “–ë “ ile biten tüm isimler) *Sonu “–e “ile biten tüm isimler)   (sonlarına belirli hallerinde  ” –a”  “–ja” ekleri alırlar
Belirsiz	Belirli Ek  -a		Belirsiz	Belirli Ek -ja
orë pjatë shtëpi këmbë kemishë arrë arë këpuce mollë qafë motër  gazete	ora pjata shtëpia këmba kemisha arra  ara   këpuca molla qafa motra gazeta	Saat Tabak Ev Bacak Gömlek Fındık Tarla Ayakkabı Elma Boyun Kız kardeş Gazete	lule cigare punëtore studente karrige valixhe mjeke mësuese nxënëse   grua radio	lulja cigarja punëtorja studentja karrigeja valixhja    mjekja        mësuesja    nxënësja gruaja radioja	Çiçek Sigara Çalışan Öğrenci Sandalye Valiz Doktor Öğretmen Kız öğrenci Kadın Radyo